Natuurbescherming Nederlandse Noordzee

Stand van zaken 2015:

De Noordzeekustzone, de Voordelta en de Vlakte van de Raan vallen als Natura 2000-gebieden onder de Natuur-beschermingswet.

Voor grote delen van de Doggersbank, de Klaverbank en het Friese Front is de procedure tot aanwijzing als Natura 2000-gebied gestart. Dat kon pas nadat de Natuurbeschermingswet ook van kracht gemaakt werd op de wateren buiten de 12-mijlszone.

De zeestromingen en het bijbehorende transport van zand en slib op volle zee zullen alleen verstoord raken door grootschalige zandwinning in diepe putten. Dit komt nu nog niet voor, maar er zijn wel plannen in die richting (winning betonzand op de Noordzee). Stromingspatronen langs de kust (de 'kustrivier') kunnen verstoord raken door de aanleg van de Tweede Maasvlakte, onderhoud aan pieren en vaargeulen, kustverdedigingswerken en, in beperkte mate, door de visserij.
De voorgestelde graadmeters voor deze doelstelling zijn samengevat in onderstaande tabel.

Bron: Parameters Ecosysteemdoelen Noordzee, Expertisecentrum LNV 2002

De kwaliteit van het ecosysteem in de deltawateren staat vooral onder druk door de nog steeds hoge concentraties vervuilende stoffen in de Scheldewater. Ook de concentraties aan nutriënten zijn te hoog, hetgeen kan leiden tot de bloei van gif- of plaagalgen. Verder stelt men dat de kokkelvisserij een bedreiging vormt voor de vogelpopulaties en de schelpdierteelt het risico met zich mee brengt dat er systeemvreemde soorten in de deltawateren terecht komen (zoals de afgelopen decennia is gebeurd met de Japanse oester). De aanleg van de Tweede Maasvlakte betekent een grote aanslag op het bestaande intergetijdegebied.
In de grote getijdenwateren van de Delta is het getijde aanzienlijk getemperd door de Deltawerken. Toename van het verschil tussen hoog- en laagwater (het verval) zou ertoe leiden dat het areaal aan droogvallende platen weer sterk kan toenemen.
De voorgestelde graadmeters voor het bereiken van deze doelstelling zijn vervat in onderstaande tabel:

Bron: Parameters Ecosysteemdoelen Noordzee, Expertisecentrum LNV 2002

Het bereiken van dit doel wordt vooral belemmerd door de nog steeds hoge aanvoer van nutriënten naar het zeewater. De bloei van niet-giftige organismen, zoals phaeocystis en zeevonk kan plaatselijk leiden tot het ontregelen van het ecosysteem. Bloei van giftige algen, zoals dynophisis, levert gevaren op voor alle planktoneters, maar ook (vooral via schelpdieren) voor de mens. Nieuwe giftige algen kunnen via het ballastwater van de scheepvaart terecht komen in het Noordzee-ecosysteem. Verder verwacht men dat er bij grootschalige zandwinning zo veel vertroebeling van het zeewater kan optreden, dat dit invloed zal hebben op het plankton.
De voorgestelde graadmeters voor het bereiken van deze doelstelling zijn vervat in onderstaande tabel:

parameterhuidige waardestreefwaarde

Nutriënten (kust) in de winter
. gehalte N en P (-mol/l)
. verhouding N en P
. emissie N en P (ton/jaar)
N 60-90; P 1,4-3,0
23
N 400; P24
N 14-24; P 0,6-0,7
16
0

Chlorofyll a (mg/m3)15-207

aanwezigheid plaagalgen (cellen/liter)
. Karenia mikimotoi
. Alexandrium spp.
. Dinophysis spp.
. Pseudonitzschia spp.

1110.00010.000.000

111001000

aanwezigheid Phaeocystis (aantal dagen > 106 cellen/liter)4010

zuurstofgehalte (mg O2/l)56

ballastwater (%behandeld)0100

Bron: Parameters Ecosysteemdoelen Noordzee, Expertisecentrum LNV 2002

De bodemfauna in de Noordzee heeft vooral te lijden van de boomkorvisserij met wekkerkettingen. Langlevende diersoorten, zoals de noordkromp en de noordhoren, gaan sterk achteruit in de gebieden waar intensief op platvis wordt gevist. Maar ook andere schelpdieren, stekelhuidigen, krabben en kreeften en bodemvissen verdwijnen om plaats te maken voor een fauna die vooral uit wormachtigen bestaat. Daarnaast staat de bodemfauna ook onder invloed van de vervuiling. Vooral de eutrofiëring kan leiden tot verstoringen of een andere samenstelling van de fauna.
De aanleg van de Tweede Maasvlakte betekent het verdwijnen van een aanzienlijke oppervlakte aan biotopen in de ondiepe kustzone.
Olie- en gaswinnigsplatforms hebben indirect een gunstig effect op de bodemfauna. Rond elke installatie geldt een veiligheidszone met een straal van 500 meter, waarbinnen scheepvaart, visserij en activiteiten als zandwinning niet zijn toegestaan. In deze zones is de verstoring van de bodemfauna veel minder dan elders op zee. Plaatselijk kan de stort van boorgruis wel leiden tot verstoring.
Ook toekomstige windmolenparken en de eventueel te plaatsen zendinstallatie zullen omgeven zijn door een veiligheidszone die gunstig is voor de bodemfauna.
De voorgestelde graadmeters voor het bereiken van deze doelstelling zijn vervat in onderstaande tabel:

parameterhuidige waardestreefwaarde

populatieomvang noordkromp in het noordelijk NCP (aantal dieren/m2)10-5050

populatieomvang wulk in het zuidelijk NCP (aantal dieren/m2)0,010,05-1,5

imposex Wulk (open zee) en purperslak (kust) (% van vrouwtjes)25-100<10

Diversiteitsindex (Shannon-Wiener)gebiedsafhankelijk 1,1-3,0verhogen

Areaal zonder bodemberoering (percentage NCP minder dan 1x per 10 jaar bevist)915

Oesterbanken (ha)015

Bron: Parameters Ecosysteemdoelen Noordzee, Expertisecentrum LNV 2002

Ook voor de bodemvissen is de veligheidszone rond offshoreplatforms en windmolenparken een uitwijkplaats. Vervuiling door de offshore en scheepvaart kan een bedreiging vormen. Grindwinning is schadelijk voor de soorten die hun eieren afzetten op grindbodems (zoals de haring).
De visserij heeft grote invloed op de visbestanden. De doelsoorten dreigen overbevist te raken en onbedoeld meegevangen soorten, zoals haaien en roggen, zijn sterk in betekenis achteruit gegaan. Haaien en roggen zijn ook gevoelig voor de electromagnetische velden die worden opgewekt door electriciteits- en telefoniekabels.
De aanleg van de Tweede Maasvlakte heeft, via het verleggen van de kustrivier, vermoedelijk een niet gering ongunstig effect op de migratie van vislarven naar de kraamkamer in de Waddenzee.
De voorgestelde graadmeters voor het bereiken van deze doelstelling zijn vervat in onderstaande tabel:

parameterhuidige waardestreefwaarde

gemiddelde grootte van de visgemeenschap (%>25 centimeter)2840

aanwezigheid langlevende soorten (aantal/km2)
. stekelrog
. grote pieterman

0,1-0,3
0

6
50

paaibiomassa commerciële soorten boven het voorzorgsniveau (miljoen kilogram)
. haring
. kabeljauw
. schol
. zandspiering
. tong
. wijting

772
54
289
706
40
257

1300
150
300
600
35
315

discards (% gewicht van de vangst)
. vis
. bodemdieren

27
46

minmalisatie
minimalisatie

Diversiteit (aantallen en soorten)onbekendverhoging

Bron: Parameters Ecosysteemdoelen Noordzee, Expertisecentrum LNV 2002

Verlichte booreilanden hebben negatieve effecten hebben op trekvogels. Ook kunnen vogels het slachtoffer worden van het affakkelen van gas dat bij de exploratieboringen vrij komt. Maar erger zijn de risico's van de lozingen van minerale en plantaardige olie door de scheepvaart.
De visserij heeft zowel positieve als negatieve invloed op de vogels. Nogal wat zee- en kustvogels raken verstrikt in staand want. De schelpdiervisserij pleegt een aanslag op de voorraden stapelvoedsel, zoals kokkels en spisula. Positief is het effect van de bijvangst die vanaf de boomkorkotters overboord gaat. Vooral meeuwen en stormvogels profiteren daarvan.
De invloed van vervuiling op vogels wordt minder ernstig geacht. Effecten van stoffen als PCB's op het immuunsyteem van de vogels zijn niet voldoende onderzocht. Windmolenparken brengen voor de vogels het risico van aanvaringen met zich mee. Militaire activiteiten verstoren rustende en foeragerende vogels.
De recreatie op het strand en in het kustwater kan foeragerende vogels verstoren en broedplaatsen laten verdwijnen. De aanleg van de Tweede Maasvlakte betekent verlies van een groot foerageergebied.
De voorgestelde graadmeters voor het bereiken van deze doelstelling staan in de onderstaande tabel: