Temperatuur van het water
Plotse afkoeling van het lichaam
Fysiologische reactie
In water koelt het menselijk lichaam 2-5 keer sneller af dan in (droge) lucht met dezelfde temperatuur. Wanneer je in koud water valt en je kan er niet onmiddellijk uit, dan gaat je lichaam door 4 verschillende fases die elk tot de dood kunnen leiden.
Fase 1 – ‘Cold shock’ (0-5 minuten)
De meeste mensen die verdrinken in koud water sterven in de eerste 2-3 minuten na contact. De zenuwen in de huid voelen een plotse extreme verandering in temperatuur, wat een schokeffect veroorzaakt in het hele lichaam. Dit leidt tot veranderingen in de ademhaling: je gaat naar adem happen. Wat wil zeggen dat je dieper gaat ademhalen en daardoor ook water kan inademen. In water van 28°C kan het ademhappen een volume van 2 liter bedragen, terwijl dit in water van 11°C tot 3 liter kan reiken. De dodelijke dosis voor het verdrinken in zeewater bedraagt 1,5 liter ingeademd water.
Door het happen naar adem, kan je ook gaan hyperventileren en eventueel even flauwvallen. Omdat je geen controle hebt over je ademhaling, raak je in paniek en wordt het verdrinkingsgevaar groter.
Bij een watertemperatuur onder de 15°C kunnen ook cardiovasculaire veranderingen optreden. Door het koude water vernauwen de haarvaatjes en zal zowel de hartslag als de bloedruk stijgen. Bij hartpatiënten kan leiden tot een hartstilstand.
Als reactie op het onderduiken – waarbij de neus en mond plots afkoelen – ontstaat overigens een duikreflex die de hartslag doet dalen. In combinatie met de stijging in de hartslag veroorzaakt door de cold shock kunnen onregelmatigheden in de hartslag optreden, waardoor mensen met een hartziekte een plotse hartstilstand kunnen ervaren.
Fase 2 – Reacties op korte termijn (5-30 minuten)
Als je die eerste colt shock overleefd hebt, maar je je nog steeds in het water bevindt, zullen je spieren, gewrichten en pezen onderkoeld geraken en bijgevolg verstijven of verlammen. Je zwembewegingen worden sneller en minder efficiënt. Uiteindelijk zal je lichaam automatisch naar een meer verticale positie verschuiven wat het risico op verdrinking vergroot.
Fase 3 – Onderkoeling = hypothermia (> 30 minuten)
Onderkoeling treedt op wanneer de lichaamstemperatuur onder de 35°C gaat. De hele werking van het lichaam, zowel mentaal als fysisch, vertraagt. Je vermogen om situaties in te schatten, keuzes te maken en te reageren verminderen. Je spieren verkrampen en nadat je het bewustzijn verloren hebt, begeven ook je vitale functies. Als je je hoofd niet boven water kunt houden, zal je veelal binnen de 30-120 minuten sterven. Lukt dit wel, bijvoorbeeld door gebruik te maken van een zwemvest of drijvend voorwerp, zal je verder afkoelen tot een hartstilstand volgt. Dit gebeurt doorgaans binnen 1,5 tot 3 uur, afhankelijk van de watertemperatuur en van je fysieke conditie.
Fase 4 – Ineenstorten na redding
Verdrinken in koud water kan langer duren dan verdrinken in warmer water. Dit komt omdat het lichaam minder zuurstof verbruikt en nodig heeft in koude toestand. Dit betekent dat de kans op een succesvolle reanimatie en overleving groter is nadat je in koud water hebt vertoefd. Desondanks kan een inzakking van de arteriële bloeddruk tijdens de redding (of juist ervoor of erna) nog steeds voor hartfalen zorgen, met de dood tot gevolg.
VLIZ-bibberduik-2010.JPG
Voorkomen & cijfers
De gemiddelde temperatuur van de Europese kustwateren ligt tussen 0-17°C in de winter en 13-29°C in de zomer. Het menselijk lichaam reageert al op ‘koud’ water van zodra de temperatuur lager is dan 35°C. Ter vergelijking: een gelijkaardige afkoeling van het lichaam in droge lucht zal slechts plaatsvinden bij omgevingstemperaturen van minder dan 26-30°C. Hoe kouder het water, hoe heviger ons lichaam zal reageren.
Magere mensen zullen sneller in de problemen komen dan mensen met meer lichaamsvet aangezien lichaamsvet een isolerende functie heeft. Om dezelfde reden koelen kinderen veel sneller af dan volwassenen.
Cold shock komt het vaakst voor bij bootincidenten. Passagiers, feestgangers etc. op boten dragen geen dik neopreen pak zoals surfers en duikers en riskeren zo een plotse schok wanneer ze uit de boot in het water vallen.
Van de gezonde, jonge mannelijke bevolking die in koud (10-15°C) water valt, ervaart 1% hartritmestoornissen. Echter, indien hun hoofd onder water is en ze niet in staat zijn te ademen (bijvoorbeeld wanneer de boot is gekapseisd), zal 82% van deze bevolking te kampen krijgen met hartritmestoornissen.
Hoe problemen vermijden?
Draag aangepaste en isolerende kledij. Indien je geen geschikte kledij bezit, is het dragen van gelijk welke kledij beter dan enkel een zwempak/zwembroek of geen kleren. Elke laag betekent extra isolatie. Hoe meer waterafstotend de stof is, hoe beter.
Vooral vakmensen zoals vissers, schippers, redders of mariene onderzoekers, is het belangrijk een goede kennis te hebben over hoe het lichaam reageert bij onderduiken in koud water. Zorg ervoor dat je niet alleen vertrouwd geraakt met de theoretische kennis, maar dat je je ook in de praktijk voorbereidt. Dit doe je door te oefenen, onder begeleiding, en te voelen en zien hoe je lichaam reageert op het onderdompelen in koud water en hoe je jezelf en anderen het best kan redden.
Voor zij die bewust het koude water ingaan, zoals bij een nieuwjaarsduik of 'ijsberen', is het belangrijk om dit langzaam te doen. Drink geen alcohol voor je dit doet. Alcohol versterkt de effecten van de lichamelijke reacties wanneer het zich in koud water begeeft.
Wat te doen bij problemen?
- Kom zo snel mogelijk uit het water! Ongeacht hoe koud de luchttemperatuur is. Als je niet binnen de eerste 10-15 minuten uit het water kan komen, geraak je er mogelijk niet meer uit eigen beweging uit.
- Spaar je energie en maak jezelf klein terwijl je op hulp wacht. Zo minimaliseer je het verlies aan lichaamswarmte.
- Als je samen bent met anderen, kruip dan zo dicht mogelijk bij elkaar. Dit helpt niet alleen de lichaamstemperatuur te behouden, maar maakt het ook makkelijker voor hulpdiensten om jullie te vinden.
- Probeer niet te bewegen en te zwemmen als je niet zeker bent dat je binnen een paar minuten uit het water kan. Door het zwemmen verlies je immers lichaamswarmte. Panikeer niet. Hou je hoofd boven water en zorg ervoor dat je gezicht zo droog mogelijk blijft.
- In het algemeen geldt de “1-10-1” regel: je hebt 1 minuut om je adem onder controle te krijgen en 10 minuten om richting het strand te zwemmen. Als dit niet mogelijk is, dien je je energie te sparen en heb je maximum 1 uur om gered te worden vooraleer je volledig het bewustzijn verliest.
EvyCopejans_2010_Oostende.JPG
Koude-urticaria of koude-allergie
Fysiologische reactie
Koude-urticaria is een stoornis waarbij grote, rode ringen op de huid gevormd worden na blootstelling aan koude. Deze allergische symptomen worden vaak gekenmerkt door jeuk en/of zwellingen. Ook ernstigere symptomen, zoals een verlaagde bloeddruk, kunnen zich ontwikkelen. Dit kan leiden tot duizeligheid, flauwvallen, desoriëntatie of ‘shock’. De stoornis kan overgeërfd worden of verworven zijn (primair of secundair na infecties, druggebruik etc.).
Deze aandoening is zeldzaam, maar kan zeer gevaarlijk zijn op het strand of zeegaande vakmensen. Sommige patiënten (30% van de primair veroorzaakte koude-urticariapatiënten) ontwikkelen een snelle en hevige allergische reactie (anafylaxie) die fataal kan zijn door hart- en/of ademhalingsproblemen.
Cold-urticaria_Wikipedia Creative Commons CC.jpg
Voorkomen & cijfers
Naar schatting komt koude urticaria voor bij 0,05% van de bevolking. Toch is deze aandoening zeker het vernoemen waard bij de risico’s van het strand vanwege de extreem gevaarlijke symptomen die kunnen optreden bij sommige patiënten wanneer zij in contact komen met koud water. Hoewel de stoornis veroorzaakt kan worden bij contact met eender welke koude omgeving, wordt deze het vaakst geïnduceerd bij het zwemmen. Zo’n 5-34% van alle urticaria (ook wel netelroos of galbulten genoemd) gevallen is koude geïnduceerd. Mannen en vrouwen zijn even vatbaar voor de aandoening.
Koude urticaria treedt vaak op bij patiënten met astma of allergieën, of in families waar allergene overgevoeligheid veel voorkomend is.
Hoe problemen vermijden?
Het is zeer belangrijk om te weten of je koude urticaria hebt vooraleer je met koud water in aanmerking komt (of het risico loopt om in koud water te vallen). Dit kan je makkelijk nagaan met de ijsblokjes-test. Voor deze test plaats je een ijsblokje in een plastiek zakje op je voorarm gedurende 5 minuten, vervolgens laat je de huid 10 minuten aan kamertemperatuur opwarmen. Als er een gekleurde, verheven ring tevoorschijn komt, is de test positief. Zo niet, dien je dezelfde test op de andere arm uit te voeren gedurende 10 minuten.
Hoewel de grenstemperatuur niet eenduidig is vastgelegd voor koude urticaria, is het algemeen aangeraden voor deze patiënten om niet in water te zwemmen dat kouder is dan 25°C en de watertemperatuur te testen voordien. In geval van voorkomen kan een adrenaline-autoinjector hulp bieden. Zorg dus dat je er altijd een bij hebt. Het is belangrijk om je gezelschap op de hoogte te brengen van jouw koude urticaria-conditie zodat ze weten wat ze moeten doen in geval van problemen.
Wat te doen bij problemen?
- Indien een urticaria-patiënt plots of langdurig in contact komt met koud water, haal dan de patiënt zo snel mogelijk uit het water en hou je hem/haar warm. Ga zo snel mogelijk op zoek naar medische hulp. Als patiënt is het belangrijk om de mensen om je heen te informeren over je aandoening en om een adrenaline-injectie te krijgen.
- De behandeling van koude-urticaria is in het algemeen niet eenduidig. In sommige studies werd aangetoond dat een antihistaminicum de symptomen verbetert, terwijl in andere studies eerder antibiotica hielpen. Bij bijna de helft van de patiënten verdwijnt de aandoening vanzelf na ca. 6-8 jaar.
