Kwaliteit van het water
Bacteriën
Oceanen, zeeën, rivieren enz. worden vervuild door allerlei bronnen en polluenten. Bacteriële vervuiling is één van de meest voorkomende vormen van verontreiniging in wateren.
Als je zwemt in water dat met menselijk of dierlijke uitwerpselen verontreinigd is, bestaat de kans dat je daardoor ziek wordt. De belangrijkste bronnen van vervuiling zijn het rioolwater en water dat van de akkerlanden afstroomt. Zwemwateren worden meer verontreinigd tijdens hevige regens doordat rioleringen dan overstromen en vervuild landbouwwater in rivieren en zeeën wegspoelt.
In Europa wordt het water in badzones gemonitord en daarbij controleren ze o.a. de aanwezigheid van twee soorten bacteria: Escherichia coli en Enterococcus soorten. E. coli komt van nature voor in de darmen van de mens en andere warmbloedige organismen en is een goede indicator voor fecale vervuiling.
Schadelijke algen
Microalgen zijn kleine cellen die in het water leven en net zoals planten zuurstof produceren met behulp van CO2 en zonlicht. Gedurende bepaalde periodes in het jaar groeien en vermenigvuldigen deze algencellen zich heel snel waardoor een zogenaamde algenbloei ontstaat. Dit fenomeen is volkomen natuurlijk. Als de bloei abnormaal groot wordt, kan dit echter wel een risico vormen.
Na een intense bloei van de algen volgt er logischerwijs ook een massale sterfte van de algen. De afbraakprocessen zorgen ervoor dat het meeste of alle zuurstof in het water opgebruikt wordt, waardoor vissen een tekort aan zuurstof krijgen en uiteindelijk sterven. Dit gebeurt zowel bij de afbraak van micro- als macroalgen. Een goed gekend voorbeeld is dat die laatste is de massale bloei van zeesla (Ulva lactuca). Wanneer dit zeewier afgebroken wordt, komt waterstofsulfide vrij, een gas dat toxisch is voor de mens.
Er bestaan ongeveer 80 soorten microalgen die toxines aanmaken. Deze stoffen kunnen schadelijk zijn wanneer ze in hoge concentratie voorkomen in het water. De meeste van deze soorten behoren tot de groepen van de kiezelwieren (of diatomeeën) en de dinoflagellaten. Bepaalde soorten maken zo veel slijm aan dat vissen hun kieuwen verstopt geraken en vervolgens sterven.
Fysiologische reacties
Bacteriën
Mensen die in (fecaal) bacterieel besmet water zwemmen, krijgen het vaakst te maken met een darmontsteking.
De meeste E. coli stammen zijn onschadelijk, maar sommige stammen kunnen voor milde tot ernstige aandoeningen zorgen. Diarree en darmkrampen zijn de meest voorkomende symptomen van een E. coli infectie, eventueel gevolgd door braken, bloed in de ontlasting en/of infecties van de urinewegen. Eén groep van E. coli bacteria produceren echter wel shigatoxines: één van de krachtigste toxinen voor de mens. Deze veroorzaken het hemolytisch-uremisch syndroom (HUS) dat kan leiden tot nierfalen of tot acute ademhalingsproblemen (Febrile Respiratory Illness - FRI).
E. coli-infecties zijn eerder zeldzaam, maar kunnen toch veel schade berokkenen. Vooral kleine kinderen en ouderen zijn extra gevoelig voor infecties en eventueel verder ontwikkelen tot ernstige ziektes, waardoor ze in levensbedreigende omstandigheden terechtkomen.
Enterococcus-bacteriën zijn nog het best bekend als de ziekenhuisbacteriën. Zij overleven in allerlei omgevingen (ook bij temperaturen tot 65 °C) en worden alsmaar meer resistent tegen een resem van antibiotica. Sommige Enterococcus-soorten zijn gekend voor het besmetten van uitwendige wonden, het urinewegstelstel en regio’s in het hart, de lever en de galblaas. Ook kunnen deze bacteriën doordringen tot in de bloedbaan, waardoor de toestand van een patiënt zeer snel kan verslechteren. Dit fenomeen staat gekend als sepsis. Bij een pasgeborene kan eveneens lever- als galblaasverwante sepsis optreden.
Schadelijke algen
De risico’s die algen met zich meebrengen kunnen een rechtstreekse of een onrechtstreekse oorzaak hebben. Rechtstreeks contact met schadelijke algen of met het water waarin ze bloeien, kan verschillende symptomen veroorzaken afhankelijk van de soort alg. Mensen en andere zoogdieren die aan de kust aerosolen (kleine verstoven druppeltjes zeewater) inademen met toxines, ervaren soms irritaties bij de ademhaling.
Sommige algen geven giftige gassen af wanneer ze worden afgebroken (waterstofsulfide in geval van U. lactuca). Als de concentratie van deze gassen hoog is en mensen ademen deze in, kan dit tot een resem van symptomen leiden zoals neurologische of ademhalingsproblemen en stoornissen in het gezichtsvermogen, de buik, de fertiliteit en de metabolische activiteit met eventueel zelfs de dood tot gevolg.
Het genus Ostreopsis van de groep dinoflagellaten produceert toxines die mogelijks koorts, huidirritatie, kortademigheid en vernauwing van de luchtwegen veroorzaken. Deze symptomen verdwijnen gewoonlijk na 12-72 uur.
Onrechtstreeks contact met schadelijke algen vormt echter het belangrijkste gevaar mensen. Dit gebeurt voornamelijk als vissen en schaaldieren verontreinigd zijn door toxines en deze geconsumeerd worden. Schaaldieren en sommige vissen voeden zich met microalgen (fytoplankton), waarvan bepaalde soorten toxines bevatten. Deze stoffen stapelen zich op in het lichaam van de vis of het schelpdier, tot giftige concentraties voor de mens als die de vis of schelp opeet.
De meeste toxines zijn neurotoxines, die de impulsgeleiding in de zenuwen bij mens en dier verstoren. Ze kunnen voor verlamming zorgen met eventueel verstikking tot gevolg (PSP – Paralytic Shellfish Poisoning). Andere soorten gif kunnen leiden tot ernstige diarree of andere gastro-intestinale, neurologische en/of cardiovasculaire problemen ((DSP – Diarrhetic Shellfish Poisoning; CFP - Ciguatera Fish Poisoning; NSP - Neurotoxic Shellfish Poisoning, ASP - Amnesic Shellfish Poisoning).
Onrechtstreeks contact met schadelijke algen vormt echter het belangrijkste gevaar mensen. Dit gebeurt voornamelijk als vissen en schaaldieren verontreinigd zijn door toxines en deze geconsumeerd worden. Schaaldieren en sommige vissen voeden zich met microalgen (fytoplankton), waarvan bepaalde soorten toxines bevatten. Deze stoffen stapelen zich op in het lichaam van de vis of het schelpdier, tot giftige concentraties voor de mens als die de vis of schelp opeet.
De meeste toxines zijn neurotoxines, die de impulsgeleiding in de zenuwen bij mens en dier verstoren. Ze kunnen voor verlamming zorgen met eventueel verstikking tot gevolg (PSP – Paralytic Shellfish Poisoning). Andere soorten gif kunnen leiden tot ernstige diarree of andere gastro-intestinale, neurologische en/of cardiovasculaire problemen ((DSP – Diarrhetic Shellfish Poisoning; CFP - Ciguatera Fish Poisoning; NSP - Neurotoxic Shellfish Poisoning, ASP - Amnesic Shellfish Poisoning).
Onrechtstreeks contact met schadelijke algen vormt echter het belangrijkste gevaar mensen. Dit gebeurt voornamelijk als vissen en schaaldieren verontreinigd zijn door toxines en deze geconsumeerd worden. Schaaldieren en sommige vissen voeden zich met microalgen (fytoplankton), waarvan bepaalde soorten toxines bevatten. Deze stoffen stapelen zich op in het lichaam van de vis of het schelpdier, tot giftige concentraties voor de mens als die de vis of schelp opeet.
De meeste toxines zijn neurotoxines, die de impulsgeleiding in de zenuwen bij mens en dier verstoren. Ze kunnen voor verlamming zorgen met eventueel verstikking tot gevolg (PSP – Paralytic Shellfish Poisoning). Andere soorten gif kunnen leiden tot ernstige diarree of andere gastro-intestinale, neurologische en/of cardiovasculaire problemen ((DSP – Diarrhetic Shellfish Poisoning; CFP - Ciguatera Fish Poisoning; NSP - Neurotoxic Shellfish Poisoning, ASP - Amnesic Shellfish Poisoning).
WIKIPEDIA_red-tide-2017 Creative Commons CC.jpg
Voorkomen & cijfers
Bacteriën
De Europese Commissie (EC) stelde standaardnormen op voor zwem- en recreatiewateren in hun EC Bathing Water Directive 76/160/EEC. Deze wateren worden jaarlijks gemonitord om de fecale vervuiling door rioleringssystemen en het veebestand op te volgen.
Algemeen kan je zeggen dat Europese zwemwateren de voorbije 40 jaar schoner geworden zijn. In 2016 kreeg meer dan 87% van de 14.821 opgevolgde recreatieve kustwateren in Europa een ‘uitstekend’ kwaliteitslabel toegekend. Meer dan 97% van de wateren voldoet aan de minimumnormen (‘goed’ en voldoende’) volgens de EU-richtlijnen. Slechts 1,3% van de gecontroleerde wateren werd onvoldoende bevonden op vlak van de waterkwaliteit. Bekijk het rapport van het Europees Milieu Agentschap (EEA) en de Europese Commissie voor meer details.
Schadelijke algen
Er bestaan verschillende duizenden soorten algen, die allen even belangrijk zijn voor het marien leven. Enkele soorten produceren toxines die schadelijk zijn voor de mariene fauna, terwijl maar een zeer klein aantal nefast zijn voor de mens. Op wereldschaal worden gemiddeld 2000 vergiftigingen per jaar aangegeven waarvan 15% met een dodelijk einde. De schelp- en schaaldierindustrie wordt daardoor nauwlettend in de gaten gehouden door de overheid en industriezones worden afgesloten wanneer een schadelijke algenbloei bepaalde concentraties overschrijdt.
De verspreiding van schadelijke algenbloeien wordt bepaald door de combinatie van watertemperatuur, licht, predatoren, stromingen en voedingsstoffen in het water. Een recente studie voorspelt dat de bloei van bepaalde schadelijke soorten (Prorocentrum & Karenia) tegen 2090-2100 in omvang en tijdsduur zal toenemen in Noordwest-Europa en de Baltische Zee.
In 2009 spoelden grote hoeveelheden van het zeewier Ulva lactuca aan op de kust van Bretagne (Frankrijk). Hierbij zijn verschillende dieren om het leven gekomen door de giftige dampen en mogelijks ook een vrachtwagenchauffeur die een deel van het aangespoelde zeewier kwam opruimen (BBC 2009).
In de Middellandse Zee heeft de dinoflagellaat Ostreopsis reeds ernstige, menselijke vergiftigingen veroorzaakt. Bekijk de verspreiding van verschillende toxische alg soorten op de OBIS website en een getuigenis door een Italiaanse visser met ademhalingsproblemen (CLAMER documentary Living with a warming ocean!).
In Noordwest-Europa, veroorzaakt de dinoflagellaat Karenia vaak toxische bloeien. In de Baltische brakwaters zijn het eerder de bloeien van cyanobacteria (blauwgroene algen) die voor hinder zorgen. Voor meer informatie over de verspreiding en evolutie van toxische algen in Europa, verwijzen we naar ICES 2014.
Voorkomen van schadelijke algenbloeien
De interactieve kaart door Ifremer toont alle gerapporteerde gevallen gekoppeld aan fytoplanktonbloeien in de periode 2003-2012 (aanwezigheid van toxines of sterfte van dieren/planten). Voorvallen worden ingedeeld volgens het type toxine. Toxines worden over het algemeen beschreven volgens de symptomen die ze veroorzaken:
- DSP - Diarrhetic Shellfish Poisoning: diarree, braken, krampen, misselijkheid, hoofdpijn
- AZP – Azaspiracid Shellfish Poisoning (Azaspiraciden zijn toxines die door de dinoflagellaat Azadinium spinosum gevormd worden): zware misselijkheid, braken, diarree, maagkrampen
- PSP – Paralytic Shellfish Poisoning: blokkeren of vertragen van neurologische reactiewegen, leidt tot verlamming en eventueel de dood
- ASP – Amnesic Shellfish Poisoning: geheugenverlies, braken, diarree, buikkrampen
- NSP – Neurotoxic Shellfish Poisoning: stoornissen met betrekking tot verterings- en neurologische processen
- CFP – Ciguatera Fish Poisoning: verteringstoornissen, cardiovasculaire en neurologische symptomen
- Cyanobacterium bloeien: blauwgroene algen (bacteria)
- Effecten van toxines in aerosols
HABs_Europe.jpg
Hoe problemen vermijden?
Bacteriën
Informeer je goed over de waterkwaliteit van de badzone die je gaat bezoeken. Het Europees Milieuagentschap heeft een webpagina en kaart die regelmatig bijgestuurd wordt. De kaart toont alle gemonitorde badzones, hun bijbehorende waterkwaliteitslabel (met verwijzing naar de bacteriële verontreiniging) alsook een link naar meer gedetailleerde verslaggeving en registraties.
Zwem niet in verontreinigde wateren en let erop dat je geen grote hoeveelheden water inslikt bij het zwemmen of spelen in het water. Was steeds je handen vooraleer je daarna begint te eten of te koken.
Hou een extra oogje in het zeil wanneer je kinderen op het strand aan het spelen zijn. Er blijven steeds veel uitwerpselen van honden in het zand liggen, die voor bacteriële overdracht zorgen. Let op! De symptomen van een voedselvergiftiging door een slecht gekoelde picknickmaaltijd kunnen gelijkaardig zijn als deze van vergiftigingen ten gevolge van een slechte waterkwaliteit. Ze kunnen beide tot buikpijn, misselijkheid, braken en diarree leiden.
De Blauwe Vlag
Elk jaar beoordeelt de Foundation for Environmental Education (FEE) stranden en jachthavens niet alleen op basis van hun goede waterkwaliteit. Ze worden ook beoordeeld op basis van hun beheer, en preventie- en beschermingsmaatregelen. Klik hier voor meer gedetailleerde criteria waaraan de Blauwe Vlag stranden dienen te voldoen.
Bekijk welke Europese stranden het Blauwe Vlag kwaliteitslabel toegekend kregen. Je kan inzoomen op de kaart om je strand van interesse te kiezen.
Blueflag-map.jpg
Schadelijke algen
Begeef je niet in gebieden met een hoge concentratie aan schadelijke algen, zowel als je je in het water bevindt als op het strand. Schadelijke bloeien in het water worden vaak gekenmerkt door gebieden met een rode kleur (in geval van dinoflagellaten).
Het grootste gevaar voor de mens vormt zich eerder onrechtstreeks, door het eten van vergiftigde vissen en schelp- en schaaldieren. Eet daarom NOOIT zelf verzamelde schaaldieren. In veel landen is dit zelfs verboden. De meeste toxines (zoals domoïnezuur) die geproduceerd worden door de diatomeeën soort Pseudo-Nitzschia zullen niet van structuur veranderen of onschadelijk worden na het koken of invriezen van de schaaldieren of vis.
Wat te doen bij problemen?
Bacteriën
- Wanneer je ziek wordt door het zwemmen, is dit meestal niet ernstig. De meest voorkomende ongemakken zijn diarree en/of een darmontsteking alsook een ontsteking van de ogen, neus, oren of keel. De meeste symptomen kunnen gemakkelijk verlicht worden, een verdere medische behandeling is vaak niet nodig.
- In zeldzame gevallen - veelal jonge kinderen, mensen met een verzwakt immuunsysteem of oudere mensen - treden meer ernstige verschijnselen op. Zij worden vaak behandeld via een vaatoperatie of in het geval van een infectie die leidt tot het HUS (hemolytisch-uremisch syndroom) via antihypertensiva, rode bloedceltransfusies en het vervangen van de nierfunctie (hemodialyse).
Schadelijke algen
- De behandeling na een vergiftiging door algentoxines hangt sterk af van het type toxine en hun concentratie. Zoek medische hulp bij gelijk welke symptomen. In sommige gevallen zal een behandeling niet helpen, in andere gevallen zal het leegpompen van de maag of de inname van medicinale houtskool hulp bieden.
- Neem steeds contact op met een dokter of het ziekenhuis indien de symptomen verergeren.
