Zonnebrand
Fysiologische reacties
Huid
Terwijl kleine hoeveelheden uv-stralen nodig zijn voor de aanmaak van vitamine D, leidt een teveel aan uv-stralen tot zonnebrand. Onze huid zal verbranden wanneer die te veel straling van de zon ontvangt. De meest voorkomende symptomen zijn dan een gevoel van warmte, roodheid en pijn, maar zwellingen en blaren kunnen ook optreden.
Op lange termijn zal huid die chronisch werd blootgesteld sneller verouderen dan beschermde huid. Bovendien neemt de kans op het ontwikkelen van (een kwaadaardige) huidkanker toe met de totale hoeveelheid uv-radiatie waaraan de huid over de jaren is blootgesteld. Een pijnlijke zonnebrand om de twee jaar verdrievoudigt het risico op huidkanker.
Van alle ultraviolette straling die het aardoppervlak bereikt, bestaat het grootste deel (ca 95%) uit uv A-stralen. Deze stralen dringen het diepst in de huidlagen, namelijk tot in de dermis. Ze veroorzaken op termijn rimpels, huidvlekken tot huidkanker. Een klein gedeelte van het zonlicht bestaat uit uv B-stralen (5%). Deze straling brengt eerder schade toe aan de bovenste huidlaag, de epidermis. Daar zorgt ze voor zonnebrand en huidkanker. Er zijn ook nog uv C-stralen, maar die worden tegengehouden door de ozonlaag en bereiken de aarde maar op een beperkt aantal plaatsen. Gelukkig maar, want ze zijn bijzonder gevaarlijk voor de huid en de ogen.
Telkens wanneer je huid verbrandt, is er schade aan het DNA van de huid. Zonnestralen zorgen dat de huid andere proteïnen en enzymen aanmaakt, ze verwijden de bloedvaten in de huid en stimuleren de aanmaak van ontstekingscellen. Dit proces duurt gewoonlijk een paar uur. De symptomen van een zonnebrand zullen pas enige tijd na blootstelling opkomen. Het warme gevoel van een verbrande huid is doorgaans te wijten aan een toegenomen bloeddoorstroming in de blootgestelde zone. De huid zal als bescherming meer melanine produceren, wat voor het bruine kleurtje zorgt. De huid bruint namelijk van nature om bescherming te bieden tegen nog meer schadelijke uv-stralen.
De fysiologische schade hangt ook af van het huidtype van de persoon in kwestie. Huidtypes kunnen bepaald worden met de Fitzpatrick schaal. Deze reikt van 1 (verbrandt heel snel, bruint niet) tot 6 (verbrandt nooit, van nature een zeer donkere huidskleur). Een gebruinde huid staat ongeveer gelijk aan een SPF (Sun Protection Factor) 4. Dit is ver onder de minimum SPF van 15. Gebruind zijn beschermt je dus zeker niet tegen nieuwe uv-radiatie.
help-a-Dane-campagen.jpg
Ogen
Ook ogen hebben bescherming tegen de zon nodig. Wanneer je ogen lang blootgesteld worden aan uv-licht, kan dit leiden tot gezichtsverlies, cataract en/of oog en ooglidkanker. De Wereldgezondheidsorganisatie schat dat zo’n 20 % van de mensen met cataract dit te danken hebben aan te veel uv-straling. Een veel voorkomend type oogkanker dat geassocieerd wordt met blootstelling aan de zon is een melanoom op het ooglid. Op het water en het strand is het bijzonder op te letten. We knijpen wel automatisch de ogen sneller dicht om zo min mogelijk straling te ontvangen. Maar deze bescherming is onvoldoende op plaatsen waar de zon weerkaatst.
Solar_Spectrum_CC-BY-SA3.0-Robert A. Rohde-Wikimedia.png
Voorkomen & cijfers
Plaats
Op het strand en het water ontvangen we meer uv-straling door een bijkomende weerkaatsing. Zelfs bij bewolking kan de hoeveelheid uv-straling nog steeds hoog zijn. Wolken beschermen de aarde nauwelijks tegen zonnestraling: ze kunnen tot 90% van de straling doorlaten.
In Zuid-Europa ligt de uv-straling gemiddeld hoger, zeker gedurende de zomer (zie kaart). Dit komt omdat dichter naar de evenaar toe de zon hoger aan de hemel staat. Hoe hoger de zon, hoe sterker namelijk de zonnekracht. Toch hangt de hoeveelheid uv-radiatie hangt niet af van de temperatuur. Het is enkel de infrarood radiatie van de zon die je voelt wanneer de zon je huid ‘verwarmt’. Meer naar het noorden toe, is de kans op verbranding het grootst in de maand maart bij de eerste zonnestralen van het seizoen.
uvradiation.gif
Tijd
Uv-concentraties hangen dus ook af van het tijdstip op de dag en van de periode in het jaar. Als de zon op de middag en tijdens de zomer het hoogst staat, is de afstand die de uv-stralen door de dampkring moeten afleggen, het kortst. De grootste hoeveelheid zonlicht bereikt de aarde gedurende de middaguren (ongeveer 50% tussen 11 en 14 uur).
Risicogroep
Jongeren onder de 18 jaar. Jongeren die 15 jaar zijn of jonger hebben een gevoeligere huid dan volwassenen. Baby’s jonger dan 1 jaar mogen nooit blootgesteld worden aan direct zonlicht. Hun huid en ogen zijn bijzonder kwetsbaar.
Personen met een huidtype 1-4 zijn gevoeliger voor uv-blootstelling. De huidtypes van mensen die in Noord-Europa wonen zijn gemiddeld lager (vaak types 1-3) dan mensen die in andere delen van Europa wonen. Mensen met een bleke huid dienen meer voorzorgsmaatregelen te nemen dan mensen met een donkere huid. Een gemiddelde persoon uit België heeft een huidtype 2, wat wil zeggen dat hij onbeschermd gedurende 25 minuten in zonlicht met een uv-index van 5-6 kan vertoeven alvorens hij verbrandt. De meest gevaarlijke situaties zijn dan ook diegene waarbij mensen uit het noorden op vakantie gaan in het zuiden. Over het algemeen komen kwaadaardige huidkankers vaker voor in Noord-Europese landen.
Hoe problemen vermijden?
Zonnebrand dien je ten alle tijden te vermijden. Aangezien de huid geen uv-stralen voelt, dienen we ons te behelpen met de uv-index. Overheden en onderzoekers gebruiken een uv-index om mensen te kunnen waarschuwen wanneer de zon het gevaarlijkst is. De schaal geeft de hoeveelheid uv-radiatie aan die het aardoppervlak op de middag bereikt wanneer er geen wolken zijn. Met andere woorden hoelang de huid onbeschermd zon kan verdragen. Hoe hoger de uv-waarde, hoe groter de potentiële schade voor huid en ogen. De Wereldgezondheidsorganisatie heeft een gestandaardiseerde uv-index opgesteld, enkele landen gebruiken een lokale schaal. In België blijft de uv-index doorgaans onder de 8, maar deze kan op het strand door de reflectie van het zand hoger zijn.
Als het niet mogelijk is om de uv-index op te zoeken, pas dan de ‘schaduw-regel’ toe. Hoe korter je eigen schaduw is, hoe groter het gevaar voor een blootstelling aan grote hoeveelheden uv-radiatie. Als de lengte van je schaduw meer dan twee keer jouw eigen lengte is, zal de uv-index doorgaans een waarde onder de 3 hebben. Als je schaduw kleiner is dan jezelf, kan de uv-index een waarde van 7 overschrijden.
Blijf binnen wanneer de uv-index 8 of hoger bedraagt. Zoek de schaduw op, wanneer de uv-index zich tussen de 4 en 7 bevindt. Door je in de schaduw te begeven, verminder je de blootstelling aan uv-radiatie met minstens 50%. Deze methode heeft het meeste effect tijdens de middaguren wanneer het verschil tussen de totale hoeveelheid straling en de verstrooide uv-straling groot is. Hoe groter de schaduwoppervlakte en hoe lager het reflectievermogen van het oppervlak, hoe beter je beschermd bent. De SPF-waarde voor een typische parasol bevindt zich tussen de 3 en 7. Een deel van de uv-straling dringt door de materie van een parasol heen en wordt gereflecteerd door het oppervlak. Dit wil zeggen dat je je nog steeds kan verbranden onder een parasol op het strand. Neem dus andere voorzorgsmaatregelen wanneer je aan zee in de schaduw schuilt.
ShadowRule.jpg
Huid beschermen
Je zou je huid en ogen dienen te beschermen tegen de zon vanaf een matige uv-intensiteit, dat is 3 op de uv-index. Maar te veel mensen gaan onbeschermd in de zon liggen of gebruiken een zonnecrème met een beschermingsfactor 15, die de kans op zonnebrand of huidschade vergroot.
Zonneproducten dienen bescherming te bieden tegen zowel uv A- als uv B-stralen, niet alle fabrikanten zijn hier duidelijk over. Insmeren gebeurt best 30 minuten vooraleer je je blootstelt aan de zon, en iedere 2 uur opnieuw. Vergeet je een klein plaatsje in te smeren, zoals je oogleden, oren, neus, de holte van je knieën, dan zal je daar zonnebrand ondervinden. Op het strand en in het water is een waterbestendige zonnecrème aan te raden. Hoe vloeibaarder de textuur van de crème, denk maar aan een zonnespray, hoe meer je ervan dient te gebruiken om het product egaal te verdelen. Zonneproducten werken vaak slechts voor een korte tijd en dienen jaarlijks vervangen te worden.
Ogen
Draag een zonnebril. Een design waarbij de kanten afgeschermd zijn en dat toelaat om een beschermend hoofddeksel te dragen primeert. Nauw omsluitende zonnebrillen zijn het meest effectief, zeker op zee. Er is nog steeds veel onenigheid over de effectieve bescherming van een zonnebril wanneer deze de gezichtsregio niet nauw omsluit. Eveneens is er ook nog steeds geen wetenschappelijke consensus over welk type lenzen het beste zouden zijn.
Kledij
Over het algemeen is het bij warm weer prettig om kleding van natuurlijke stoffen te dragen, zoals katoen, linnen, zijde of viscose. Maar naar bescherming van uv-stralen toe houdt nauw geweven kleding het meest tegen. Vandaar dat je beter tegen de zon beschermd bent als je een polyester kledingstuk draagt dan een van katoen. Ook donkere kleding beschermt beter dan lichtgekleurde kleding. Donkere kleding absorbeert wel meer warmte. Maar als die los genoeg zit, dat de wind ermee kan spelen, kan het kledingstuk zelf ook afkoelen. Idealiter draag je droge kleren die ietwat los zitten (niet strak om je lichaam heen). Nieuwe kleren (vooral in het geval van katoen) bieden meer bescherming nadat ze eerst een keer gewassen zijn. Indien mogelijk kies dan voor uv-werende kleding. In Europa worden kleren met een UV Protection Factor (UPF) > 30 als ‘uv-beschermend’ beschouwd terwijl kleren met een UPF > 50 ‘uv-ondoorlatend’ zouden zijn.
Hoed
Het beschermt je schedelhuid die je niet kunt insmeren met een zonnecrème. Wanneer de rand van de hoed breder is dan 7 cm, beschermt deze ook je gezicht en nek.
Kinderen
Hun huid is nog bijzonder gevoelig. Zorg dat baby‘s nooit rechtstreeks aan het zonlicht worden blootgesteld. Smeer kinderen iedere 2 uur in met een zonneproduct met extra hoge beschermingsfactor. Kies een product dat ontworpen is voor kinderen met weinig chemische filters wat de kans op allergische reacties verkleint. Zorg dat je kinderen genoeg water drinken en laat ze niet in de zon spelen tussen 12 en 16 uur. Vergeet niet om een zonnescherm in je auto te plaatsen want uv-radiatie gaat door glas heen.
Wat te doen bij problemen?
- Bij de verzorging of verzachting van een verbrande huid is het belangrijk om de huid zo snel mogelijk na (of zelfs voor) het opkomen van de eerste symptomen te behandelen.
- Kom zo snel mogelijk uit de zon, en ga het liefst naar binnen.
- Neem herhaaldelijk een koel bad of een koele douche om de pijn te verlichten.
- Smeer je in met een vochtinbrengende crème. Gebruik geen producten die eindigen op ‘caïne’, zoals benzocaïne. Ze veroorzaken vaak huidirritaties en allergische reacties. Er wordt geregeld gezegd dat Aloë Vera crèmes (bijvoorbeeld 70 %) een ontstekingsremmend effect zouden hebben op huidweefsel dat beschadigd is door uv B-straling. Een recente studie heeft echter aangetoond dat deze aanname niet klopt. De crème biedt wel verkoeling op de huid.
- Drink extra veel water om uitdroging te vermijden.
- Verdovende sprays of crèmes kunnen bij zonnebrand helpen. Wanneer je hevige pijn ervaart, kan je een aspirine of ibuprofen nemen.
- Als er zich blaren vormen op de huid, heb je te maken met een tweedegraads zonnebrand. Prik de blaren niet open maar laat ze helen.
- Een recente studie heeft aangetoond dat de ontstekingsreactie in de huid na een te grote blootstelling aan uv-radiatie, onderdrukt kan worden door orale opname van vitamine D. Dit heeft geen betrekking op de ontwikkeling van huidkanker. Er is nog veel onderzoek lopende.
- Zorg ervoor dat je de verbrande huid extra goed beschermt. Draag beschermende kledij en volg alle aanbevelingen omtrent het verhinderen van een nieuwe zonnebrand.
