Zand
Een onderschat gevaar
Zand bestaat uit massieve korrels van 0,05-2 mm groot met verschillende chemische samenstellingen. Vaak bevatten ze siliciumdioxide (SiO2) en calciumcarbonaat (CaCO3). Deze laatst genoemde stof kan je waarnemen op een röntgenfoto van de longen als je zand hebt ingeademd.
Nat zand blijft makkelijk aan elkaar plakken en kan een bepaalde vorm behouden. Dit maakt zand de ideale materie om kastelen te bouwen en tunnels of diepe kuilen in te graven. Ondanks dat kinderen er graag mee spelen, komen zandinstortingen dikwijls voor. Dit gebeurt voornamelijk wanneer het zand uitdroogt. Slachtoffers raken deels of geheel bedolven onder het zand wanneer een tunnel of de wanden van een kuil onverwachts instorten. Het is typerend dat er zo goed als geen spoor meer achterblijft van de eens aanwezige tunnel, kuil of de plaats van het slachtoffer.
Vooral de kusten van de Noordzee, Ierse Zee en Baltische Zee kampen met dit probleem omdat die veel zandstranden hebben.
Leontien-duin2.jpg
Plotse instorting
Het grootste gevaar van ineenstortend zand is dat het altijd plots en onverwachts gebeurt. Het zware gewicht van zand zorgt ervoor dat slachtoffers er meestal niet op eigen krachten uit geraken. Een gebrek aan zuurstof, de grote massa van het zand en de daarbij horende extreme druk op de borst zijn factoren die de ademhaling belemmeren.
In 2007 werd in de Verenigde Staten een studie gedaan naar 52 incidenten met droge zandkuilen over 10 jaar tijd. De slachtoffers, waarvan 87% jongens, waren tussen de 3 en 21 jaar oud. De grootte van de kuilen reikten van 0,6 tot 4,6 meter in diameter en 0,6 tot 3,7 meter in de diepte. De slachtoffers raakten bedolven onder het zand wanneer de wanden van de kuil onverwachts ineenstortten, wat veroorzaakt was door het graven, springen of vallen in een kuil of tunnel.
Na het ineenstorten bleef vrijwel geen enkel spoor achter van de kuil. Zo was het steeds moeilijk zoeken naar de plaats van het slachtoffer. 60% van alle slachtoffers in de studie overleefde het incident niet. De 21 die het wel overleefden hadden dit louter te danken aan het feit dat ze op tijd gered werden. De meeste van hen dienden gereanimeerd te worden door een omstander.
In een ander medisch rapport werden een dozijn fatale incidenten beschreven waarbij slachtoffers bedolven raakten onder zand wanneer ze een kuil of tunnel van minstens 2 m diep aan het graven waren. Het duurde bij allemaal meer dan 15-20 minuten om de slachtoffers te bevrijden, waardoor ze allemaal een dodelijke afloop kenden. In sommige gevallen lag mechanische verstikking aan de basis van het overlijden. Door het zware gewicht van de zandmassa kan de borstkas en zodoende ook de longen niet uitzetten bij het ademhalen. Een volume van 1 m3 droog zand weegt ongeveer 1600 kg, nat zand nog een stuk zwaarder.
Er worden steeds meer ongevallen gemeld in verband met fatale zandinzakkingen. Toch is de omvang van dit gevaar nog relatief ongekend op lokaal, regionaal en globaal niveau. Het is niet bekend of dergelijke ongevallen eerder zeldzaam zijn of dat men vaak gewoon geen weet heeft van deze incidenten.
sand-pit-Nele.jpg
Fysiologische reactie
Wanneer je zand dreigt in te ademen, vertoon je de automatische reactie om je stembanden aan te spannen en je glottis (stemspleet) te sluiten. Hierdoor stopt de ademhaling. Kort erna zal het aanhoudende zuurstoftekort ervoor zorgen dat deze reflexbeweging zich zal ontspannen. Vervolgens zullen de zandkorrels de luchtwegen verder binnendringen, en raken ze voorbij de glottis. De longblaasjes en luchtpijp raken bijgevolg verstopt door zandkorrels.
In sommige gevallen sterven slachtoffers doordat het zware gewicht van het zand hun borstkas samendrukt en zo de uitzetting van de longen verhindert bij het ademhalen (mechanische verstikking).
Hoe problemen vermijden?
Ouders en begeleiders: Hou je kinderen op het strand altijd in het oog! De meeste ongevallen gebeuren wanneer er geen toezicht is.
Informeer je over dit risico. Zorg ervoor dat de wanden van de zandkuil of -berg nooit steiler zijn dan 30°. Dit is de maximale hoek waaronder zand van nature opgestapeld kan blijven liggen (= de grootste hoek van een helling relatief tot het horizontaal vlak waaronder materie opgestapeld kan worden zonder in te zakken). Met andere woorden: als je een kuil graaft van 50 cm diep, zouden de wanden (van boven naar beneden) ongeveer bijna dubbel zo lang (87 cm) moeten zijn.
Wees je ervan bewust dat zand zwaar weegt en mechanische verstikking veroorzaakt als je bedolven raakt.
Tunnels vormen altijd een gevaar! Hou mensen tegen wanneer ze van plan zijn om een tunnel te graven in het zand. Incidenten met een fatale afloop komen regelmatig voor.
Vul een diepe put bij het verlaten van het strand altijd mooi weer op. Zo kan er niemand in vallen.
Wat te doen bij problemen?
- Als je ziet dat iemand vastraakt in een instortende kuil, roep dan zo snel mogelijk voor hulp van de strandwacht en de hulpdiensten. Ook al wordt het slachtoffer relatief snel vanonder het zand gehaald, is het van belang dat de getroffene zich toch nog laat nakijken door een dokter.
- Graaf het slachtoffer zo snel mogelijk vanonder het zand uit. Verwijder het zand uit de mond en luchtwegen door gebruik te maken van de Heimlich greep of door een soort zuigkracht te genereren. Controleer of het slachtoffer kan ademen. Zo niet, begin met de reanimatie totdat de hulpdiensten toekomen.
- De patiënten in het ziekenhuis kunnen afwachtende tot zeer ingrijpende behandelingen ondergaan. Wanneer de patiënt stabiel en bij bewustzijn is, krijgt deze meestal medicijnen toegediend die de luchtwegen verwijden (ook bronchodilatatoren genoemd). Alsook worden ze in een positie gelegd waarbij ze vocht uit de longen laten draineren (posturale drainage), eventueel ondersteund door percussie of trillingen. Ze worden nauwlettend in de gaten gehouden op de intensieve zorgafdeling.
- Geblesseerden kunnen symptomen vertonen van ademhalingsfalen, ademstilstand of respiratoir falen, een verhoogde zuurgraad in het bloed (acidose) of steeds verslechterende röntgenfoto’s van de borststreek. In deze gevallen zijn vaak meer ingrijpende behandelingen nodig zoals een bronchoscopie. In geval de luchtwegen ernstig beschadigd zijn, kan een verlengde intubatie of soms zelfs een ‘hart-long machine’ (cardiopulmonale bypass) nodig zijn.
Drijfzand
Drijfzand is een mengsel van zand en zoutwater met vaak ook nog klei of een andere materie erbij vermengd. In tegenstelling tot gewoon zand waarbij de korrels dicht op elkaar gepakt zitten en 25-30% van de tussenruimte opgevuld is met water of lucht, bestaat drijfzand uit minder dicht opeengepakte korrels waarvan ongeveer 30-70% tussenruimte opgevuld met zoutwater.
Drijfzand lijkt een vaste materie te zijn in rusttoestand maar verandert in een vloeibare modder wanneer het verstoord wordt door beweging van mensen, dieren of andere krachten. De wrijving die de korrels samenhoudt wordt verbroken en de zand-water ‘gel’-structuur stort in en transformeert tot een onstabiele massa. Zelfs kleine veranderingen in druk (1%) kunnen plots een daling van verschillende grootteordes in de viscositeit teweegbrengen. Als je in paniek begint rond te spartelen wanneer je vastraakt, zal je dus des te sneller naar beneden zinken.
Na eerst minder viskeus geworden te zijn, verhardt het drijfzand vervolgens snel en zal elk voorwerp evenals dieren en mensen vastzetten. Dit komt door de scheiding van zand en water waarbij het natte zand een hoge densiteit verkrijgt (80% zand).
In tegenstelling tot wat de meesten denken, kan je nooit helemaal ondergedompeld geraken in nat drijfzand, hoeveel je ook beweegt. Mensen kunnen maximaal tot hun middel in nat drijfzand wegzakken. De densiteit van de mens (1 g/ml) zal steeds – bij welke hoeveelheid beweging ook – lager zijn dan de gemiddelde 2 g/ml densiteit van drijfzand. Hierdoor drijven mensen als het ware op het drijfzand.
Het gevaar schuilt hem niet in het verdrinken in het drijfzand, maar wel in het komen vast te zitten. In die situatie ben je gevoelig voor andere gevaren, zoals verdrinken bij opkomend tij, verbranden in de zon of uitdrogen.
Quicksand_AlbertHerring_Wikipedia.jpg
Fysiologische reactie
Wanneer je vastraakt in drijfzand loop je geen ernstig gevaar. Het zou wel kunnen dat je benen een hoge druk ondervinden van het verhard drijfzand of dat je in paniek schiet. Als je je voet zou willen wegtrekken uit verhard drijfzand aan een snelheid van 1 cm/s zou hiervoor een kracht nodig zijn van 104 Newton. Dit evenveel als om een auto van gemiddelde grootte op te heffen.
Voorkomen & cijfers
Drijfzand vind je vaak terug op stranden gedurende laag tij. De opwaartse beweging van water zorgt ervoor dat het zand een relatief lage densiteit blijft behouden.
Sommige gebieden hebben meer kans op het voorkomen van drijfzand dan andere. In Europa wordt de aanwezigheid van drijfzand niet vaak gemeld. De meest gekende plaats waar drijfzand voorkomt zijn de getijdenvlakten van de Mont Saint-Michel in Frankrijk. De bezoekers worden geadviseerd om de vlaktes NIET te voet over te steken, en al zeker niet alleen.
Drijfzand kan ook ontstaan door menselijk toedoen. Dit was bijvoorbeeld het geval op een strand in Northumberland (Verenigd Koninkrijk) waar een graver in 2017 zand verplaatste vanop het strand naar de nabijgelegen duinen. Op het strand bleef nat zinkend zand achter waarin een wandelaarster tot haar knieën wegzonk in een drijfzandzone. Ze moesten haar met een spade uitgraven. In 2017 kwam Onlangs een paard vast te zitten in drijfzand op het strand van Wenduine (België).
Hoe problemen vermijden?
Ga nooit alleen naar een afgelegen strand. Kijk steeds uit voor waarschuwingsborden. En zorg ervoor dat je steeds je GSM bij de hand hebt in geval van nood.
Als je denkt op drijfzand te staan, probeer dan zo snel mogelijk terug te gaan of uit het drijfzandbassin te geraken om te vermijden dat je er nog dieper inzinkt. Zorg ervoor dat je weet wat je moet doen als jijzelf of iemand anders vastgeraakt in drijfzand.
Quicksand_Flickr.jpg
Hoe kun je ontsnappen uit drijfzand?
- Panikeer niet wanneer je vast komt te zitten in drijfzand! Je zit wel degelijk vast, maar je zal nooit helemaal wegzinken.
- Spaar je energie. Roep voor hulp of probeer de aandacht te trekken.
- Vraag niet aan mensen om je eruit te laten trekken. De kans is groot dat je spieren of ligamenten scheuren op deze manier.
- Probeer in plaats daarvan je benen los te wiebelen om meer plaats te creëren tussen de benen en het zand. Zo kan er water instromen zodat de zandmassa uitzet. Als je echt diep vastzit, kunnen hulpverleners water in het sediment spuiten om deze losser te maken. Hiervoor is een grote kracht nodig: om water in te brengen aan een snelheid van 1 cm/s heb je een druk van 106 Pa nodig.
