Potvis

Potvissen leven niet in de Noordzee, maar komen wel voor in alle oceanen. Er zijn wereldwijd  500.000 tot 2 miljoen exemplaren. In de winter trekken ze vanuit noordelijker streken naar het zuiden, onder meer langs de oostzijde van de Atlantische Oceaan. Zo kunnen potvissen ook in de Noordzee terechtkomen. In het voorjaar van 2006 werden nog veertig verdwaalde potvissen in de Noordzee gesignaleerd. Omdat de Noordzee zo ondiep is voor potvissen, stranden ze vrij snel.

Door al die potvis-strandingen werd duidelijk dat de potvissen vaak op dezelfde plekken stranden. Koksijde, Kijkduin/Wassenaar, Ameland en Rømø zijn vaste stekken. Dit zou kunnen komen door patronen in het aardmagnetische veld. Potvissen kunnen die waarnemen en ze gebruiken om hun trekroutes te bepalen. Op bepaalde plekken maken potvissen makkelijk  navigatiefouten. Dan stranden ze dus steeds op dezelfde plaatsen. Duitse onderzoekers vonden een verband tussen de strandingen en de activiteit van de zon. Zonnevlekken en uitbarstingen van de zon verstoren het aardmagnetisch veld. Dat zou de walvissen van slag brengen. Walvisachtigen die normaal gesproken in diep water jagen lopen in ondiep water altijd gevaar om te stranden. Zij 'zien' met geluidsgolven (een soort sonarsysteem). Door de zandbanken werkt hun sonar niet goed en dan raken de dieren in de war. In 2004 ontdekten wetenschappers dat gestrande walvissen vaak sporen van de caissonziekte tonen. Die aandoening komt voor bij duikers die te snel naar de oppervlakte komen waardoor stikstof in hun bloed gaat borrelen. Dit veroorzaakt veel pijn en kan zelfs leiden tot de dood. Biologen denken dat walvissen schrikken door harde geluiden onder water en daardoor te snel boven komen.

Ambergris, ook wel amber genoemd, ontstaat in de darmen van potvissen rond onverteerde snavelbekjes van inktvissen, het hoofdvoedsel van potvissen. Niet alle potvissen maken ambergris aan, alleen de dieren die een afwijking hebben. Deze afwijking, een lek tussen de magen, zorgt er voor dat de inktvisbekjes in de darmen terecht komen. Maar één op de honderd potvissen heeft dit lek. Als er scherpe inktvisbekjes in de darmen van een potvis terecht komen, worden deze ingebed in een mengsel van ambervet en half verteerde rugschilden van de inktvissen. Dit voorkomt dat de inktvisbekjes de darmwand beschadigen. Tijdens de diepzeeduiken van de potvis worden de bollen amber in het darmkanaal samengeperst tot brokken die net zo hard zijn als hout. Normaal gesproken poepen potvissen deze brokken uit. Soms ligt er zo'n brok op het strand. Ambergris heeft de eigenschap om geuren te binden: een geurtje waar een snuf ambergris in zit blijft veel langer hangen dan een geurtje zonder amber. Amber wordt daarom nog steeds in de parfumindustrie gebruikt en is ontzettend veel geld waard. In de endeldarm van de dode potvis die op 15 december 2012 op de Razende Bol bij Texel aanspoelde, zat uitzonderlijk veel amber. Waarschijnlijk had dit dier last van een verstopping waardoor de brokken zich in zijn darmen ophoopten. Direct na de vondst wogen de brokken samen wel 83 kilo. De waarde hiervan werd geschat op enkele tonnen.

Vroeger werd er veel gejaagd op potvissen. Vooral het kostbare walschot in de enorme kop van het dier was gewild. Dat is een wasachtige stof die gebruikt werd voor de productie van kaarsen. Walschotkaarsen gaven het helderste licht. Tegenwoordig worden daar stoffen uit de chemische industrie voor gebruikt. De stof werd ook in de cosmetica-industrie gebruikt als basis voor zalf. Walschot is ook wel bekend als spermaceti. Het is het hoofdbestanddeel van het diepzeeduik-orgaan van de potvis. De walvis kan de bloedtoevoer naar de kop vrijwel afsluiten. Het walschot koelt dan af. Het stolt zodat het soortelijk gewicht ervan toeneemt en de potvis gemakkelijk kan duiken. Als de walvis veel warm bloed door het walschot laat stromen wordt dit weer vloeibaar. Het soortelijk gewicht neemt af zodat de potvis gemakkelijk naar de oppervlakte kan zwemmen.