Wrakken

Bij helder zicht is een duik naar een begroeid wrak een fantastische natuurtrip. Veel wrakken zijn helemaal begroeid met fraai gekleurde kolonies zeeanemonen, poliepen, zakpijpen en zeepokken. Als het wrak niet te diep ligt en er dus ook zonlicht doordringt, groeien er bovendien veel verschillende wieren op. Tussen al deze vastzittende dieren en planten kruipen verschillende soorten zeesterren en krabben rond. Ook veel zeevissen houden zich speciaal in de buurt van de wrakken op omdat er veel prooidieren te vinden zijn. Jaarrond zijn dat steenbolken, kabeljauwen en schollen. In de zomer komen daar bijvoorbeeld ook nog zeebaarzen, mullen, ponen en gepen bij.

Een kubieke meter zeewater uit de Noordzeekustzone bevat tienduizenden planktondiertjes. Daar zitten ook veel larven tussen van dieren die later een vastzittend leven gaan leiden, zoals zeepokken, zeeanemonen en zakpijpen. Al die larven zijn op zoek naar een geschikte harde ondergrond. Vandaar dat een pas gezonken schip, of een wrak dat te voorschijn komt uit de zandbodem, binnen een paar maanden begroeid raakt met allerlei dieren. Zeepokken en  zakpijpen kunnen zich vestigen op gladde oppervlakten. De kalkhuisjes van de zeepokken vormen later een ruwer oppervlak dat houvast biedt aan zeeanemonen en wieren. Een eenmaal begroeid wrak wordt ook bevolkt door vissen die profiteren van al het voedsel en de schuilplekjes. Steenbolken en lipvissen bijvoorbeeld, soorten die je niet tegenkomt in een zeegebied met louter zand. Begroeide wrakken leveren zo een aanzienlijke bijdrage aan de soortenrijkdom in het kustwater.

Vanuit vrijwel elke zeehaven aan de Noordzeekust varen er speciale sportvisbootjes uit. Je kunt dan met een groep aan boord om bij de wrakken te gaan vissen. Daar valt extra veel te vangen. Omdat die wrakken vaak vele zeemijlen uit de kust liggen, is zo'n tocht op zich al een avontuur, dat natuurlijk nog extra waarde krijgt als je veel vangt. Er was een tijd dat vrijwel alle wrakhengelaars met grote kabeljauwen thuis kwamen. Nu zijn de gevangen kabeljauwen doorgaans wat kleiner. De grotere kabeljauwen trekken naar het noorden, op de vlucht voor het steeds warmer wordende water in de zuidelijke Noordzee. Maar in de zomer wordt ook steeds meer zeebaars binnengehaald, een soort die juist van warm zeewater houdt.

Een wrak heeft heel wat uitsteeksels waar een vishaakje makkelijk achter kan blijven hangen. Vaak is lostrekken of lossnijden dan de enige oplossing om de hengel te behouden. Bij veel wrakken ligt zulk verloren vistuig. Vooral het vislood is daarbij een probleem: dat wordt aangetast door stoffen in het zeewater en komt dan langzamerhand in giftige vorm vrij. Waarschijnlijk wordt dit probleem de komende jaren minder, want de sportvissector werkt hard aan de invoering van loodvrij vistuig.Een andere bron van gevaar en vervuiling zijn de ladingsresten van schepen die gevaarlijke of giftige stoffen vervoerden. En wat dacht je van gezonken oorlogsschepen met ontplofbare munitie aan boord? Als de wanden van de ruimen in zo'n wrak stukroesten, kan de gevaarlijke lading vrijkomen.Bodemvissers moeten oppassen bij wrakken: de kans op het verspelen van het vistuig is niet denkbeeldig. Zo raakten begin augustus 2000 beide netten van de Helderse viskotter HD 68 verstrikt in een scheepswrak. Een van de netten werd gekapt, maar dit mocht niet baten. De kotter zonk naar de bodem van de Waddenzee. Een paar dagen later is het schip geborgen.Ook vormt een wrak in een scheepvaartroute een gevaar voor diep stekende vaartuigen. Zo liep begin 2003 de enkelwandige tanker Vicky van 70.000 ton op het wrak van de Tricolor in Het Kanaal. De schade viel mee, maar de kustwacht meldde dat dit net zo goed een olieramp had kunnen worden. Eerder was al het Duitse vrachtschip Nicola in aanvaring gekomen met het wrak van de Tricolor.

Veel wrakken bevatten nog flinke hoeveelheden waardevolle stoffen. Er zijn daarom regelmatig bergers en slopers bezig om die kostbaarheden boven water te halen. Soms is dat pure grafschennis, als er met het schip veel mensen zijn verongelukt. Soms zakt een wrak door de sloopwerkzaamheden verder in de zeebodem en gaat zo een waardevol kunstrif verloren. Om deze redenen streeft de Stichting Duik de Noordzee Schoon ernaar om zoveel mogelijk wrakken de status van beschermd monument te geven. Tussen 2011 en 2015 heeft het team al 160 wrakken schoongemaakt en is er 20.000 kilo afval geborgen.

Het zijn niet alleen de sportvissers die het voorzien hebben op de dikke kabeljauwen en zeebaarzen die rond een begroeid wrak leven. Beroepsvissers zetten ‘staand want' bij het wrak. Dat is een net dat met behulp van ankers en drijvers verticaal op zijn plek wordt gehouden en zo stilletjes de vissen vangt die er in verstrikt raken. Het gebeurt nogal eens dat die netten niet meer op te halen zijn. Ze blijven dan bij het wrak achter. Ook andere losgeraakte visnetten kunnen door de zeestroming bij een wrak terecht komen en daaraan blijven haken. Vissen, krabben en andere zeedieren raken in deze netten verstrikt. Dat overleven ze niet, tenzij ze snel bevrijd worden. Zo'n verdwaald net vol dode zeedieren noemen we een spooknet. Gelukkig zijn er steeds meer beroepsvissers die ook over gaan op de hengel als vangstmethode.

'Duik de Noordzee Schoon' is de naam van een groep duikers die regelmatig expedities houden naar wrakken op de Noordzeebodem, om deze te ontdoen van spooknetten en ander zwerfvuil. De groep probeert zo veel mogelijk wrakken veilig te maken, maar de expedities zijn heel erg duur en er zijn enorm veel wrakken om aan te pakken. Een deel van de onkosten van de expedities kan worden gedekt met de verkoop van het opgedoken vislood. Tussen 1999 en 2014 heeft het team met inzet van 75 vrijwilligers 140 wrakken op de Noordzee schoongemaakt. Ze haalden 15.000 kg visnet, 30.000 kilometer vislijn en 8000 kg lood naar boven. Daarbij werden 5000 krabben, 400 kreeften en 150 vissen gered.