het dorp Schiermonnikoog

Het dorp werd in opdracht van wat toen de eigenaars van het eiland waren, de familie Stachouwer, aangelegd volgens een door hen gemaakt bouwplan. Twee lange straten werden in oost-west lopende richting aangelegd en 'streken' genoemd. Ze zijn er nu nog steeds, de Middenstreek en de Langestreek.

Aan de Middenstreek zijn van 1719 tot 1738 eilanderhuizen gebouwd en aan de Langestreek vanaf 1756. Men bouwde op de overgang van duinen naar kwelder omdat het gebied wat hoger lag dan de kwelder. Men hoopte zo geen last van overstromingen te krijgen. Enkele eilanderhuizen werden uitgebreid tot boerderij. Het gebied tussen de twee streken werd gebruikt als plaats om kleren te wassen of als moestuin. In die tijd werden ook de buurten Vierhuizen en Zevenhuizen gebouwd, de laatste een heel eind naar het oosten. Beide buurten zijn echter langzamerhand vastgegroeid aan de rest van het dorp.
In de 19e eeuw werkten veel eilanders in de koopvaardij en de kustvaart als stuurman of kapitein. Daarmee verdienden ze veel geld. Daardoor konden ze grote huizen laten bouwen aan de Middenstreek en Langestreek. Vaak werden daarbij de oude, kleine eilanderhuizen afgebroken. Rond 1900 had het dorp erg veel last van verstuivend duinzand. Daarom is men in die jaren begonnen met het beter vastleggen van duinzand door helm en dennenbos te planten.
Vanaf 1950 zijn er veel nieuwe huizen bijgekomen. En dan vooral de wijk aan de zuidkant van het dorp in een deel van de polder. Dit gedeelte wordt door de eilanders ook wel Nieuw-Dokkum genoemd. In deze wijk staan ook een MAVO, bejaarden-woningen, de basisschool en een sporthal. Na 1995 is een nieuwe wijk gebouwd aan de oostkant van het dorp op de overgang van duinen naar polder. In het huidige dorp wonen in 2000 ongeveer 1000 mensen.

In de duinen van Schiermonnikoog ligt sinds 1925 het kerkhof Vredenhof. Het is een kerkhof voor drenkelingen en soldaten uit de Eerste en Tweede Wereldoorlog. In totaal zijn er 112 personen begraven. De soldaten en zeelui kwamen uit verschillende landen: Groot-Brittannië, Frankrijk, Canada, Nieuw-Zeeland, Australië, Polen en Duitsland.

De begraafplaats is aangelegd op initiatief van graaf Von Bernstdorff en enkele eilanders, waaronder Sake van der Werff, de voormalige eigenaar van Hotel Van der Werff. Van der Werff en zijn zoon liggen hier ook begraven. Het kerkhof werd aangelegd op de plek waar altijd al veel drenkelingen werden begraven. De Reddingsweg voor de reddingsboot liep hier langs van het dorp naar het strand. Tot 1850 was de Noordzee vlakbij. De duinen direct ten noorden van Vredenhof waren toen de laatste duinenrij voor het strand en de zee.

De huidige hervormde kerk (Got Tjark = Grote Kerk) is gebouwd in 1866. Rond de kerk ligt een rechthoekig kerkhof met een mooie heg. Het gebouw is in 1967 van binnen gerestaureerd. Hierbij is het gebogen plafond vervangen door een plat plafond. In plaats van banken kwamen er stoelen.

Tot 1909 had de kerk een houten klokketoren. Daarna kreeg de kerk de spits die er nu op zit. In 1991 werd het kerkorgel gerestaureerd. Voor de ingang van de kerk ligt een oude grafsteen uit Westerburen, het vroegere dorp dat in zee verdwenen is. In de kerk worden regelmatig exposities en concerten gehouden. Behalve de hervormde kerk is er op het eiland nog een kerk, de Ontmoetingskerk. Beide kerken worden gebruikt voor diensten. Er kunnen ook burgerlijke huwelijken gesloten worden. Verder is er een fraaie katholieke kapel aan de Badweg. Deze wordt zelden gebruikt. De hervormde kerk is een monument, en de katholieke kapel wordt het misschien ook.

Het mooie gebouw Rijsbergen, in het oosten van het dorp, is nu herberg. Het is tot 1945 het huis geweest van de eigenaars van het eiland. Dat was eerst de familie Stachouwer, die het huis lieten bouwen. Na hen woonden er de heer Banck en de Graaf Von Bernstdorff. Na 1950 is het een jeugdherberg geworden en nu is het een herberg.

Rijsbergen is gebouwd rond 1760. De familie Stachouwer woonden daarvoor in de boerderij Binnendijken bij Westerburen. Dat dorp en dus ook de boerderij werden rond 1760 door de zee opgeslokt. De Stachouwers namen het initiatief voor een nieuw dorp, en een nieuwe woning voor de familie. "Eene royale huisinge", zoals het in de oude papieren staat. Het heette Rijsbergen naar een ander huis van de familie bij Blaricum. Na de Stachouwers woonde ook mr. Eric Banck, eigenaar van 1859 tot 1892, in Rijsbergen wanneer hij op het eiland was. De graaf Von Bernstdorff en zijn zoon, eigenaars van 1892 tot 1945, hadden Rijsbergen in bezit, maar woonden er nauwelijks. Na de Tweede Wereldoorlog is Rijsbergen verbouwd tot jeugdherberg.

Het mooie gebouw Rijsbergen, in het oosten van het dorp, is nu herberg. Het is tot 1945 het huis geweest van de eigenaars van het eiland. Dat was eerst de familie Stachouwer, die het huis lieten bouwen. Na hen woonden er de heer Banck en de Graaf Von Bernstdorff. Na 1950 is het een jeugdherberg geworden en nu is het een herberg.

Rijsbergen is gebouwd rond 1760. De familie Stachouwer woonden daarvoor in de boerderij Binnendijken bij Westerburen. Dat dorp en dus ook de boerderij werden rond 1760 door de zee opgeslokt. De Stachouwers namen het initiatief voor een nieuw dorp, en een nieuwe woning voor de familie. "Eene royale huisinge", zoals het in de oude papieren staat. Het heette Rijsbergen naar een ander huis van de familie bij Blaricum. Na de Stachouwers woonde ook mr. Eric Banck, eigenaar van 1859 tot 1892, in Rijsbergen wanneer hij op het eiland was. De graaf Von Bernstdorff en zijn zoon, eigenaars van 1892 tot 1945, hadden Rijsbergen in bezit, maar woonden er nauwelijks. Na de Tweede Wereldoorlog is Rijsbergen verbouwd tot jeugdherberg.

Waarom werden in 1853 op Schiermonnikoog twee vuurtorens gebouwd? In die tijd konden de lichten nog niet ronddraaien. Door twee vuurtorens te bouwen was het bij de zeelui meteen duidelijk dat ze naar Schiermonnikoog keken. Wanneer de lichten vanaf een schip gezien samenvielen kon de schipper tussen de zandbanken van de Noordzee naar de Waddenzee varen. Maar de zandbanken verplaatsten zich. Daarom werd één van de torens omgebouwd tot watertoren. De andere toren werkt nog wel, maar is niet meer bemand.