Zie ook
Het Friese woord stins betekent stenen huis. Een stins is een versterkt stenen woonhuis, meestal met een gracht en bijgebouwen. Stinsen dateren uit de Middeleeuwen, net als de Groningse borgen. Het waren verdedigbare huizen, maar in de zestiende en zeventiende eeuw zijn ze vaak omgevormd tot buitenplaatsen met een park of tuin. In Friesland begonnen de adellijke families omstreeks 1300 met het bouwen van stinsen. In deze roerige tijden boden ze onderdak en bescherming tegen belegeraars en plunderaars. In Fryslân staan nog meer dan 120 stinsen.
De torenstins
Gewone huizen waren van leem en hout gebouwd. Alleen de welgestelden konden zo'n kostbaar stenen huis betalen. De vroegste stinsen uit de 13e eeuw waren versterkte torens. Ze hadden een kelder met gewelven, en daarboven drie verdiepingen. Je kon alleen met een trap naar binnen komen. Wanneer de vijand kwam, werd de trap weggehaald en zaten de bewoners veilig. Zo'n torenstins staat er nog in Veenwouden (zie foto). In de 14e en 15e eeuw werden stinsen meer voor bewoning gebruikt. Hiervoor kwamen er vaak een extra verdieping, vensters en stookplaatsen.
Stins-driesum-rinsma-state-_800px.jpg
De zaalstins
In de 14e en 15e eeuw werd een ander soort stins gebouwd: de zaalstins. Deze vorm was praktischer om in te wonen. Een zaalstins had een grote en een kleine zaal. De kleine zaal had een haard en kon zonder al te hoge kosten warm worden gestookt. Brandstoffen waren namelijk kostbaar. De zaalstinsen werden in de loop der tijd uitgebouwd met woonvertrekken en bijgebouwen.
De State
In de loop van de 16e eeuw hoefden huizen niet meer verdedigd te worden, omdat er een centraal gezag was. Vanaf dat moment werden er pronkhuizen gebouwd, die de status van de bewoner moesten laten zien. Ze gingen meer op kastelen lijken. Als toegang had zo'n state een stenen poort over een gracht. In de 17e en 18e eeuw verrezen ook bij de oude stinsen boerderijen en fraaie lusthoven. Op het Friese platteland waren in 1622 190 states te vinden.
Op de foto staat de Unia State in Beers. Alleen de toegangspoort is nog over.
Unia-State-Albert-Speelman-_800px.jpg
Verdwijnen van de states
In de 18e en 19e eeuw verdwenen veel states. Door het verdwijnen van het Friese Hof verhuisde de adel naar Den Haag. Om een goede baan te krijgen hadden ze geld nodig. Ze verkochten daarom hun land en hun states. Vroeger werd al het land van een edelman na zijn dood overgedragen aan één lid van de volgende generatie. In 1838 werd dat verboden, waardoor het bezit verdeeld werd onder meerdere erfgenamen. Ook daardoor verdwenen er veel states. In die tijd zag niemand de cultuurwaarde van deze gebouwen, ze werden gewoon afgebroken.
Bovenliggende categorieën
De Rinsma State in Driesum | © Albert Speelman, www.community.webshots.com
Vlaams Instituut voor de Zee | InnovOcean site | Jacobsenstraat 1, 8400 OOSTENDE, België
Tel. nr +32 (0)59 34 21 30 | e-mail: info@vliz.be | BTW BE 0466.279.196 | privacy en cookiebeleid
